Οι συνέπειες του δεύτερου Μνημονίου - Του Στέργιου Σκαπέρδα*

Παρά τις θριαμβολογίες για την επιτυχία του PSI, η χώρα πλέον μπαίνει σε μια πολύ διαφορετική φάση της κρίσης, με ακόμη στενότερες οικονομικές και πολιτικές επιλογές από αυτές που είχε μέχρι τώρα. Η λιτότητα -κι επομένως η ύφεση- θα συνεχισθεί και το μέλλον φαίνεται ζοφερό, χωρίς ενδείξεις για το πώς θα έρθει η οικονομική ανάκαμψη και χωρίς ουσιαστικές πολιτικές προτάσεις για έξοδο από την κρίση.

Μέχρι πρότινος ο δημόσιος διάλογος ήταν περισσότερο για τους υπαρκτούς και ανύπαρκτους κινδύνους μιας «άτακτης» χρεοκοπίας και εξόδου από την Ευρωζώνη και σχεδόν καθόλου για το τι θα συμβεί μετά το PSI και την εφαρμογή του δεύτερου Μνημονίου. Με τις επερχόμενες εκλογές, είναι αναγκαίο να ανοίξει δημόσιος διάλογος για την πραγματική κατάσταση της χώρας. Περιληπτικά, μερικές σημαντικές συνέπειες των πρόσφατων εξελίξεων είναι οι εξής:

• Στην καλύτερη περίπτωση το δημόσιο χρέος θα κατεβεί στο 120% του ΑΕΠ το 2020, υψηλότερο από όσο ήταν στην αρχή της κρίσης όταν η Ελλάδα σταμάτησε να χρηματοδοτείται από τις διεθνείς αγορές. Κανένας σοβαρός αναλυτής δεν θεωρεί τέτοιο επίπεδο χρέους βιώσιμο, δηλαδή η κανονική πληρωμή ακόμη και μόνο των τόκων θα σημαίνει συνεχή συρρίκνωση του εθνικού εισοδήματος και ακόμη χαμηλότερη δυνατότητα εξυπηρέτησης του χρέους στο μέλλον.

• Ενώ στην αρχή της κρίσης η συντριπτική πλειονότητα του χρέους διέπετο από το ελληνικό δίκαιο, τώρα πλέον το μεγαλύτερο μέρος του το χρωστάμε στις άλλες χώρες της Ευρωζώνης και στο ΔΝΤ, ενώ το ιδιωτικό χρέος θα διέπεται από το αγγλικό δίκαιο. Αυτό σημαίνει πως το νέο χρέος, αν και δεν είναι βιώσιμο, είναι δυσκολότερο και να αθετηθεί και, σε περίπτωση εξόδου από την Ευρωζώνη, να μετατραπεί στο νέο εθνικό νόμισμα.

• Αν και όλοι οι ξένοι επίσημοι ομολογιούχοι εξαιρέθηκαν από το PSI, όλοι οι ντόπιοι ομολογιούχοι έλαβαν μέρος (με μερικά ασφαλιστικά ταμεία αναγκαστικά). Οι ελληνικές τράπεζες θα ανακεφαλαιοποιηθούν μέχρι και με 50 δισ. ευρώ που θα δανεισθεί το Δημόσιο, χωρίς όμως το Δημόσιο να έχει δικαίωμα ψήφου για πέντε χρόνια. Στο μεταξύ δεν υπάρχει κανένα σχέδιο για την κάλυψη των απωλειών λόγω «κουρέματος» των ασφαλιστικών ταμείων και μικρών αποταμιευτών σε ομόλογα του Δημοσίου.

• Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οικονομική ύφεση θα συνεχισθεί για ακόμη δύο χρόνια. Ομως είναι δύσκολο να φαντασθεί κανείς πώς η συνεχιζόμενη λιτότητα και η έλλειψη ρευστότητας μπορούν να φέρουν ανάπτυξη μετά το 2014. Υπό αυτές τις συνθήκες, η άποψη του κ. Ρουμπινί για άλλα πέντε χρόνια αύξησης της ανεργίας και ύφεσης φαίνεται πιο ρεαλιστική. Κατ’ αυτό το χρονικό διάστημα, «ανάπτυξη» δεν θα είναι δυνατή, εφόσον δεν είναι συμβιβάσιμη με την οικονομική πολιτική της λιτότητας που απορρέει από το Μνημόνιο.

• Εκτός των Ευρωπαίων επιτρόπων και επιτηρητών σε καίρια υπουργεία και τις ιδιωτικοποιήσεις σε εξευτελιστικές τιμές, έπονται και δεσμευμένοι λογαριασμοί απ’ όπου η αποπληρωμή του χρέους θα είναι η απόλυτη προτεραιότητα του δημόσιου προϋπολογισμού. Τελικά, είναι η εφαρμογή του Μνημονίου που θα φέρει πλέον την πραγματικότητα του να μην υπάρχουν λεφτά για μισθούς και συντάξεις.

• Η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας δεν έχει ουσιαστικά βελτιωθεί, παρά την ύφεση τεσσάρων συνεχών ετών. Αυτό δεν είναι παράδοξο, δεδομένης της εμπειρίας σχεδόν ενός αιώνα, καθώς η εσωτερική υποτίμηση –η μείωση των μισθών και τιμών– ως μέθοδος ανάκτησης ανταγωνιστικότητας δεν έχει δουλέψει πουθενά χωρίς να καταστρέψει πρώτα την οικονομία (κατά το «η εγχείρηση πέτυχε αλλά ο ασθενής, δυστυχώς, απέθανε»). Ενα βασικό στοιχείο που κάνει την εσωτερική υποτίμηση πολύ δύσκολη είναι πως, καθώς οι μισθοί πέφτουν, η αξία των ντόπιων ιδιωτικών χρεών δεν προσαρμόζεται. Αυτό κάνει τα χρέη ακόμη πιο δυσβάσταχτα, οδηγώντας σε μεγαλύτερες μειώσεις στην κατανάλωση και σε χρεοκοπίες, οι οποίες με τη σειρά τους οδηγούν σε περιστολή των πιστώσεων, περαιτέρω συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας και αύξηση της ανεργίας. Η εναλλακτική λύση στην εσωτερική υποτίμηση που στην πράξη βοηθά την ανάκτηση ανταγωνιστικότητας είναι η εξωτερική υποτίμηση, η οποία όμως χρειάζεται εθνικό νόμισμα.
Η Ελλάδα, εν περιλήψει, αντιμετωπίζει ένα εξοντωτικό, μη βιώσιμο χρέος το οποίο όμως είναι πλέον πιο δύσκολο από πριν να αθετηθεί ή να μετατραπεί σε καινούργιες «δραχμές», όταν ο πιο εύκολος τρόπος για να ανακτήσει η χώρα ανταγωνιστικότητα και να γυρίσει στην ανάπτυξη είναι ακριβώς να έχει το δικό της νόμισμα.

Η ευκαιρία που δόθηκε από τον κ. Σόιμπλε –προσυμφωνημένη αθέτηση πληρωμών χωρίς το βάρος καινούργιων δανείων και έξοδος από την Ευρωζώνη (και χωρίς έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ενωση) – απορρίφθηκε χωρίς καμία συζήτηση. Η κυβέρνηση Παπαδήμου και τα δύο μεγάλα κόμματα της Μεταπολίτευσης έκαναν την επιλογή χωρίς κανένα δημόσιο διάλογο για τις μελλοντικές επιπτώσεις των δεσμεύσεων που ανέλαβαν, δεσμεύσεις που θα έχουν επιπτώσεις βάθους δεκαετιών.
Τι μέλλει γενέσθαι; Δύο είναι οι πιθανές πηγές σεναρίων που μπορούν ν’ αλλάξουν τη σημερινή δυναμική. Η μία προέρχεται από την ίδια την Ευρωζώνη. Για παράδειγμα, καλός για την Ελλάδα θα ήταν ένας υψηλότερος πληθωρισμός, έστω και 4%, που θα έκανε το χρέος βιώσιμο. Αν και η ανταγωνιστικότητα δεν θα βελτιωνόταν αισθητά ως αποτέλεσμα πληθωρισμού, η δυνατότητα ανάκτησης ανταγωνιστικότητας μέσω της εξόδου από την Ευρωζώνη θα ήταν πιο συμφέρουσα εφόσον το χρέος θα είναι βιώσιμο.
Τέτοιο σενάριο όμως θα ήταν απίθανο να πραγματοποιηθεί χωρίς ριζικές αλλαγές στη λειτουργία της ΕΚΤ, ειδικά όταν η μοναδική εντολή που έχει είναι ο περιορισμός του πληθωρισμού. Μια πιο επιεικής αντιμετώπιση του δημόσιου χρέους από τους εταίρους θα ήταν δύσκολο να συμβεί έξω από συνθήκες βαθύτερης γενικής κρίσης που θα συμπεριλάμβανε άλλες χώρες της Ευρωζώνης, αλλά αυτό θα σήμαινε και περισσότερα προβλήματα για την Ελλάδα και θα έπαιρνε χρόνο, που η χώρα μπορεί να μην έχει.

Η δεύτερη πηγή αλλαγών θα είναι οι εσωτερικές πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Είναι πολύ πιθανό η χώρα να έχει μια σειρά αδύναμων κυβερνήσεων που δεν θα μπορούν να κάνουν τις περικοπές που επιβάλλονται από το Μνημόνιο, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να κάνει αναγκαστική παύση πληρωμών. Κάτι τέτοιο φυσικά θα συσχετίζεται με τη συνεχιζόμενη χειροτέρευση της οικονομίας, των δημοσίων υπηρεσιών και της κοινωνίας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, μια κυβέρνηση που θα έχει γνώμονα το δημόσιο συμφέρον θα μπορούσε κάλλιστα να κάνει αναγκαστικές επιλογές που θα απομόνωναν τη χώρα ακόμη περισσότερο, αφού μια παύση πληρωμών θα στρεφόταν ενάντια στους εταίρους της Ευρωζώνης. Η οποιαδήποτε ελληνική κυβέρνηση θα έχει μόνο νομικά μέσα να κερδίσει χρόνο και χρήμα – αμφισβήτηση παλαιών και καινούργιων δανειακών συμβάσεων και μέτρων σε ευρωπαϊκά και ελληνικά δικαστήρια, με την ελπίδα πως μέχρι τότε θα υπάρχουν και άλλες χώρες και άλλες πολιτικές δυνάμεις να βοηθήσουν. Δηλαδή αυτό ακριβώς που παραπλανητικά υποτίθεται πως το PSI ήθελε να αποφύγει – την εξαθλίωση και απομόνωση της χώρας, είναι πολύ πιθανό να έρθει εξαιτίας του.
----------------------
(Πηγή: Καθημερινή)

* Ο κ. Στέργιος Σκαπέρδας είναι καθηγητής Οικονομικών, University of California, Irvine.

PSI: ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ! - Άρθρο Κ. Λαπαβίτσα

του
Κ. Λαπαβίτσα

Το PSI αποτελεί όντως θρίαμβο, αλλά δυστυχώς όχι για την Ελλάδα. Πρόκειται μάλλον για τεράστια επαγγελματική επιτυχία του Λι Μπουχάιτ, της διεθνούς εταιρείας νομικών Κλίρι Γκότλιμπ. Ο κορυφαίος ειδικός των αναδιαρθρώσεων έπεισε, ή εξανάγκασε, τους ιδιώτες πιστωτές της Ελλάδας να διαγράψουν χρέος που δεν επρόκειτο να αποπληρωθεί ποτέ, λαμβάνοντας σημαντικό ποσό μετρητών. Με την προτροπή και τη συναίνεση της Γερμανίας, ο κ. Μπουχάιτ μεγαλούργησε.

Το PSI ουσιαστικά απεμπλέκει τους ιδιώτες πιστωτές του...
εξωτερικού από την κρίση, ικανοποιεί τους Γερμανούς πολιτικούς επιβάλλοντας μέρος του κόστους στους ιδιώτες, και φυσικά ανταμείβει αδρά την Κλίρι Γκότλιμπ. Για τις διεθνείς αγορές, που έχουν ήδη απορροφήσει πάνω από ένα τρισεκατομμύριο ρευστότητας από την ΕΚΤ του κ. Ντράγκι, τα πράγματα βαίνουν καλώς. Οχι όμως και για την Ελλάδα.

Πρώτον, με το PSI η χώρα βρίσκεται στην πράξη σε αθέτηση πληρωμών. Οι εντόπιοι θριαμβολογούντες έχουν περιέργως λίγα να πουν γι' αυτό. Συχνά είναι οι ίδιοι που νωρίτερα κατακεραύνωναν όσους τολμούσαν να μιλήσουν για αναδιάρθρωση, λέγοντας ότι θα οδηγούμασταν σε απομόνωση από τις αγορές. Το PSI σφράγισε την αποβολή της Ελλάδας από τις αγορές στις οποίες δεν πρόκειται να επιστρέψει για πολλά χρόνια.

Δεύτερον, το PSI έπληξε κυρίως τους εγχώριους δανειστές. Τα κράτη που κάνουν αναδιάρθρωση συνήθως φροντίζουν να μεταθέσουν την πίεση στους ξένους ώστε να προστατεύσουν την εγχώρια οικονομία. Με το PSI η Ελλάδα φόρτωσε με τεράστια βάρη τα ασφαλιστικά της Ταμεία, αλλά και τους ιδιώτες που εμπιστεύτηκαν το κράτος με τις αποταμιεύσεις τους. Οσο για τις τράπεζες, αυτές θα λάβουν κεφάλαια από νέο δημόσιο δανεισμό, ύψους ίσως και 50 δισ., που βέβαια θα επιβαρύνει την εγχώρια οικονομία.

Τρίτον, το PSI δεν κάνει βιώσιμο το χρέος. Το 2012 θα είναι ασήμαντη η μείωση του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ -ίσως και λιγότερο απο 10%- αν ληφθούν υπόψη οι νέες δανειακές ανάγκες για τη χρηματοδότηση του PSI. Στην καλύτερη περίπτωση το χρέος θα μειωθεί σταδιακά στο 120,5% μέχρι το 2020, παραμένοντας υπέρογκο για μια χώρα όπως η Ελλάδα που δανείζεται σε νόμισμα το οποίο δεν ελέγχει.

Ακόμη και το 120,5% όμως χρειάζεται ανάπτυξη, την οποία το νέο Μνημόνιο εκτιμά περίπου στο 2,5% ετησίως. Ο μέτριος αυτός στόχος, που δεν πρόκειται να φέρει ουσιαστική μείωση της ανεργίας, υποτίθεται ότι θα επιτευχθεί με τη συντριβή του εργατικού κόστους και τις λεγόμενες «μεταρρυθμίσεις». Αλλά οι χαμηλότεροι ελληνικοί μισθοί δεν θα ανεβάσουν συστηματικά την ανταγωνιστικότητα διότι οι γερμανικοί μισθοί παραμένουν παγωμένοι. Οι δε «μεταρρυθμίσεις» καταστρέφουν τους ελεύθερους επαγγελματίες, χωρίς να αλλάζουν τον πυρήνα της ελληνικής οικονομίας. Το λαλίστατο νέο Μνημόνιο δεν έχει τίποτε να πει, για παράδειγμα, για τη μονοπωλιακή δομή του κλάδου της διανομής, ή της παραγωγής τροφίμων, που κοστίζουν τόσο ακριβά στα νοικοκυριά.

Τέταρτο, οι διεθνείς αγορές ήδη εκτιμούν ότι η Ελλάδα θα χρειαστεί και νέα αναδιάρθρωση. Με το PSI όμως, το ελληνικό χρέος μετατρέπεται κυρίως σε διακρατικό, ή πολυμερές, που θα διέπεται από τη βρετανική και άλλες διεθνείς νομοθεσίες. Οταν λοιπόν φτάσει η ώρα της νέας αναδιάρθρωσης, η Ελλάδα θα έρθει σε ευθεία σύγκρουση με τα κράτη της Ε.Ε. και με το ΔΝΤ. Οι υπέρμαχοι των Μνημονίων, αφού απέκοψαν τη χώρα από τις αγορές, δημιουργούν τώρα και συνθήκες διεθνούς απομόνωσης.

Τα πράγματα βέβαια θα κινηθούν πολύ πριν από το 2020 διότι η νέα λιτότητα δημιουργεί τραγική κατάσταση στην ελληνική οικονομία. Οι δημόσιες επενδύσεις περικόπτονται κατά 400 εκατ., ενώ η κατανάλωση πλήττεται από τη μείωση μισθών και συντάξεων. Ο δυναμισμός των εξαγωγών φαίνεται να εξαντλείται, καθώς η ευρωπαϊκή οικονομία μπαίνει σε ύφεση, ενώ η ισοτιμία του ευρώ παραμένει υψηλή για τις εκτός ΟΝΕ αγορές. Η ρευστότητα για τους μικρομεσαίους θα παραμείνει ελλιπής, διότι οι τράπεζες συνεχίζουν να τηρούν αμυντική στάση. Και μέσα σ' αυτόν τον ορυμαγδό, το ελληνικό κράτος λογαριάζει να δημιουργήσει μεγάλα πρωτογενή πλεονάσματα το 2013-14. Πρόκειται για εθνική αυτοκτονία.

Η βασική αιτία όλων αυτών των παραλογισμών έχει ομολογηθεί επανειλημμένως – η χώρα πρέπει να παραμείνει στο ευρώ με κάθε κόστος. Εστω κι αν δημιουργηθεί οικονομικός και κοινωνικός όλεθρος. Εστω κι αν μετατραπεί σε προτεκτοράτο, ή αποικία, όπως ανοικτά πλέον την αποκαλεί ο εγκυρότερος διεθνής Τύπος. Εστω κι αν οι δημοκρατικές διαδικασίες τεθούν σε αναστολή.

Η πραγματικότητα έχει όμως τον τρόπο να επιβάλλεται, όποιες κι είναι οι φοβίες ή οι ψυχώσεις των κυβερνώντων. Στην πράξη η Ελλάδα οδεύει προς νέα αθέτηση πληρωμών που θα είναι επώδυνη και θα εμπεριέχει σύγκρουση. Μετά το PSI τα ελληνικά όπλα είναι λίγα. Θα είναι απαραίτητο για τη χώρα να χρησιμοποιήσει τις έννοιες του απεχθούς και μη νομιμοποιημένου χρέους για να πετύχει ουσιαστική μείωση των απαράδεκτων χρεών που φορτώθηκε με τα Μνημόνια. Για τον σκοπό αυτό θα χρειαστεί μια κυβέρνηση που θα κάνει παύση πληρωμών και λογιστικό έλεγχο του χρέους. Και που θα είναι έτοιμη να κινητοποιήσει ευρύτατες κοινωνικές δυνάμεις για να βγάλει τη χώρα από τον ζουρλομανδύα του ευρώ. Τότε ίσως φανεί πραγματικά χρήσιμη και η πείρα του κ. Μπουχάιτ.

*Ο  Κώστας Λαπαβίτσας είναι Καθηγητής Οικονομικών στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Μελετών (SOAS) του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.

Δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή» την Κυριακή 18 Μαρτίου 2012

ΕΠΤΑ ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ - Του Στέργιου Σκαπέρδα

Στις απόψεις που παρουσιάζονται στον ευρείας κυκλοφορίας ελληνικό Τύπο υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός λαθεμένων αντιλήψεων και μύθων σχετικά με τα αίτια και τις συνέπειες της κρίσης, καθώς και με τις πολιτικές τις διαθέσιμες για την καταπολέμησή της. Μερικές από τις αντιλήψεις αυτές αναπαράγονται συνειδητά από την κυβέρνηση και τον Τύπο παρ’ ότι ξέρουν πως δεν είναι σωστές. Ενώ κάποιες άλλες είναι κατά τα φαινόμενα απόψεις που συμμερίζονται τόσο κυβερνητικοί αξιωματούχοι όσο και η πλειοψηφία του Τύπου.

Πολλοί Έλληνες που δεν είναι οικονομολόγοι ή ειδικοί καταλαβαίνουν, συνειδητά ή ενστικτωδώς, ότι υπάρχει κάποιο σοβαρό πρόβλημα με την κυρίαρχη άποψη, αλλά δεν έχουν τις γνώσεις να επιχειρηματολογήσουν τεκμηριωμένα ενάντια σ’ αυτές τις αντιλήψεις. Επιπλέον, πολλοί που έχουν τις γνώσεις και θα μπορούσαν να το κάνουν είτε αυτολογοκρίνονται είτε δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στον ευρείας κυκλοφορίας Τύπο.

Ένα μέρος αυτών των αντιλήψεων επικρατεί επίσης στον διεθνή Τύπο καιαναπαράγεται από Ευρωπαίους πολιτικούς, τραπεζίτες καιδημοσιογράφους. Νομίζω πως, κατά περίεργο τρόπο, υπάρχει λιγότερησυζήτηση και αμφισβήτηση αυτών των λαθεμένων αντιλήψεων μέσα στιςχώρες της Ευρωζώνης παρά έξω από αυτές. Ίσως αυτό συμβαίνει επειδήαυτοί που παρατηρούν τα πράγματα απ’ έξω διστάζουν λιγότερο ναπροβούν σε ανεξάρτητη αξιολόγηση των προβλημάτων της Ευρωζώνηςκαι της Ελλάδας.Θα αναλύσω τους εξής επτά μύθους;

•Μύθος 1ος: Στάση πληρωμών ή «χρεοκοπία» θα ήταν καταστροφικέςγια την Ελλάδα.
•Μύθος 2ος: Ο στόχος της τρόικας είναι να «σώσει» την Ελλάδα.
•Mύθος 3ος: Η κύρια αιτία της κρίσης είναι η διαφθορά των Ελλήνωνκαι του ελληνικού κράτους.
•Μύθος 4ος: Αν η ελληνική κυβέρνηση ήταν ικανή, οι στόχοι τουΜνημονίου δεν θα αποτύγχαναν.
•Μύθος 5ος: Ακολουθώντας τις συνταγές της τρόικας η Ελλάδα θαεπιστρέψει στον δρόμο της ευημερίας.
•Μύθος 6ος: Η έξοδος από την Ευρωζώνη θα ήταν το χειρότεροδυνατό αποτέλεσμα.
•Μύθος 7ος: Στις διαπραγματεύσεις της με την τρόικα η ελληνικήκυβέρνηση έχει πολύ μικρή διαπραγματευτική ισχύ.

Θα επιχειρηματολογήσω διαδοχικά εναντίον κάθε μύθου και στο τέλος θαεκθέσω κάποια συμπερασματικά σχόλια... Το πλήρες κείμενο είναι εδώ

---------------------------------------------------------

Διαβάστε επίσης εδώ το Άρθρο (11/11/2011) "Ας φύγει η Ελλάδα από το ευρώ - ιδού πώς"

---------------------------------------------------------

Του Στέργιου Σκαπέρδα

Καθηγητή Οικονομικών

University of California, Irvine

Ιστοσελιδα: http://www.socsci.uci.edu/~sskaperd/

Αρχική έκδοση στην Αγγλική, 28 Οκτωβρίου, 2011
(Μετάφραση από τα αγγλικά του Παναγιώτη Αλεξανδρίδη)

Αλήθειες και ψέματα για τη δραχμή

[Του Δημήτρη Καζάκη Οικονομολόγου – Αναλυτή]

Τι θα γίνει έτσι και επιστρέψου­με στη δραχμή; Προφανώς θα πέσει ο ουρανός να μας πλα­κώσει. Η Ελλάδα θα γίνει Αλβανία του Εμβέρ Χότζα, Βόρεια Κορέα του Κιμ Ιλ Σουνγκ, ή θα γυρίσουμε στη λίθινη εποχή. Ακριβώς δηλαδή όπως ήταν πριν αποκτήσουμε το ευρώ. Διό­τι, αν δεν με γελά η μνήμη μου, οι Έλ­ληνες πριν από το ευρώ κατοικούσαν στις σπηλιές και στα δέντρα, φορού­σαν δέρματα, ζεσταίνονταν με κοπρι­ές και έτρωγαν κουκουνάρια. Αφού ποιος δεχόταν τότε την ξεφτιλισμένη πληθωριστική δραχμούλα;

Η αλήθεια είναι ότι η ελληνική οικο­νομία επιβίωνε – με όλα τα προβλήματά της – πολύ καλύτερα εκτός ευρώ παρά με το «ισχυρό ευρώ». Είχε διε­θνείς σχέσεις και πριν από το ευρώ, και μάλιστα καλύτερες, με περισσότε­ρες χώρες, και πιο προσοδοφόρες. Και παρά το γεγονός ότι το εθνικό νόμι­σμα, δηλαδή τη δραχμή, τη μεταχειρί­ζονταν οι κυβερνήσεις με κύριο σκοπό να διευκολυνθεί η κερδοσκοπία και να αυξηθεί η λεγόμενη ανταγωνιστικότη­τα με διαρκείς υποτιμήσεις, τα αποτε­λέσματα ήταν τα εξής:

♦ Τα εξωτερικά ελλείμματα της χώ­ρας ποτέ δεν έφτασαν στα ύψη που βρέθηκαν επί ευρώ. Μάλλον ήταν αδι­άφορη σ’ όλους όσοι εμπορεύονταν με τη χώρα η κατάσταση της δραχμούλας. Οι εξωτερικές σχέσεις της χώ­ρας ήταν σαφώς πιο εκτεταμένες και πιο πολύπλευρες απ’ ό,τι σήμερα που τρεις χώρες ελέγχουν ουσιαστικά το εξωτερικό εμπόριό της.

♦ Παρά τον πληθωρισμό και τις διαρ­κείς υποτιμήσεις, οι εξωτερικοί όροι εμπορίου της χώρας ήταν πολύ καλύ­τεροι απ’ ό,τι τη δεκαετία του ευρώ. Το ίδιο και η εσωτερική αγοραστική δύναμη της οικονομίας.

♦ Χάρη στη δραχμούλα το χρέος ήταν απολύτως διαχειρίσιμο και, παρά την εκτίναξή του επί Μητσοτάκη και Σημίτη, δεν μας οδήγησε σε χρεοκοπία. Κι ούτε θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε στη σημερινή χρεοκοπία, όσο διατη­ρούσαμε τη δραχμή.

Αυτά είναι τα γεγονότα. Να θυμί­σουμε μόνο ότι από την υποτίμηση της δραχμής έναντι του δολαρίου επί Μαρκεζίνη (1954), το εθνικό νόμισμα έχασε πάνω από 10 φορές την αξία του έως ότου μπήκαμε στο ευρώ. Στη μεταπολίτευση χάρη στις τρεις επίση­μες υποτιμήσεις και την τακτική της διολίσθησης, η δραχμή έχασε το 90% της αξίας της. Καταστράφηκε η οικο­νομία; Μήπως χρεοκόπησε και δεν το γνωρίζουμε; Χάθηκαν οι καταθέσεις; Εξαφανίστηκε το νόμισμα; Κατέρρευ­σαν οι εξωτερικές οικονομικές δο­σοληψίες; Τίποτε απ’ όλα αυτά. Γιατί άραγε;

Επιπλέον, μήπως χρεοκόπησε ποτέ η Ελλάδα λόγω εθνικού νομίσματος; Ποτέ! Το 1893 η Ελλάδα χρεοκόπησε λόγω υπερδανεισμού σε χρυσό φρά­γκο, λόγω της ένταξης στη νομισματι­κή Λατινική Ένωση, η οποία διαφημί­στηκε και τότε ως ιδανική για φτηνά δάνεια προς το Δημόσιο. Το 1932 η Ελ­λάδα χρεοκόπησε λόγω χρυσής δραχ­μής και υπερδανεισμού σε χρυσές λί­ρες, μια και τότε ανήκε στη νομισματι­κή ένωση της χρυσής λίρας στερλίνας.

Δεν υπάρχει «διεθνής λύση»

Το ίδιο και αμέσως μετά την απε­λευθέρωση, όταν η Βρετανία επέβα­λε τη συμφωνία του Λονδίνου (1944) στην Ελλάδα, με βάση την οποία η χρυσή λίρα λειτουργούσε ως βασικό γενικό ισοδύναμο της ελληνικής οι­κονομίας. Έτσι φτάσαμε να στοιχίζει ένα καρβέλι ψωμί μερικά εκατομμύ­ρια δραχμές και ο μαυραγοριτισμός να σαρώνει. Αυτή η συμφωνία του Λονδίνου και η έκδοση κατόπιν της στρατιωτικής βρετανικής λίρας για το εσωτερικό της Ελλάδας, σηματοδότη­σε τη δεύτερη περίοδο της κατοχής, τη βρετανική κατοχή.

Οι παγκόσμιες κρίσεις του οικονο­μικού στερεώματος της αγοράς δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν σε διε­θνές επίπεδο. Εκτός κι αν αποζητάμε εμπόλεμες συρράξεις ανάμεσα στους ισχυρούς, με οικονομικούς ή πολιτι­κούς όρους. Μόνο έτσι ξέρει η παγκό­σμια αγορά να αναζητά διεθνείς λύ­σεις. Αυτό αποτελεί θέσφατο για όποι­ον έχει στοιχειωδώς μελετήσει τις με­γάλες περιόδους παγκόσμιας κρίσης από την εποχή της πρώτης Μεγάλης Ύφεσης του 1873-1896.

Η ανάγκη εθνικού νομίσματος, ει­δικά για τις πιο ασθενικές οικονομί­ες, γεννήθηκε ως αδήριτη ανάγκη αντιμετώπισης και θωράκισης των εθνικών οικονομιών από τις παγκό­σμιες κρίσεις και αναταράξεις των αγορών. Εντελώς ενδεικτικά μόνο, θα άξιζε τον κόπο να αναφέρουμε ότι ο Τζον Μέιναρτ Κέινς, που παπαγα­λίζουν ορισμένοι σύγχρονοι idiotus ignoramus με πανεπιστημιακούς τίτ­λους, όταν βρέθηκε σε μια ανάλογη παγκόσμια κρίση χρέους, τι πρότεινε; Όταν, μετά τον πρώτο παγκόσμιο πό­λεμο, όλα τα εμπόλεμα κράτη βρέθη­καν καταχρεωμένα, κυρίως προς τη μόνη χώρα - πιστωτή που είχε απο­μείνει, τις ΗΠΑ, ο Κέινς ξάφνιασε το αστικό κατεστημένο με δυο καίριες προτάσεις: Αφενός, ισχυρίστηκε ότι τα χρέη είναι αδύνατο να εξυπηρε­τηθούν και, προκειμένου να επιβά­λουν οι εξεγερμένοι λαοί τη διαγρα­φή τους, θα έπρεπε να πειστούν οι ΗΠΑ να προβούν αυτές σε διαγραφή των χρεωστικών τους απαιτήσεων. Αφετέρου, να καταργηθεί ο χρυσός κανόνας, οι σταθερές ισοτιμίες και το ιδιωτικά εκδιδόμενο χρήμα, και οι οικονομίες να μεταβούν τάχιστα σε εθνικό νόμισμα που εκδίδει το οικείο κράτος με βάση τις ανάγκες του.

Όταν τόλμησε να τα προτείνει αυτά για πρώτη φορά το 1920, αντιμετω­πίστηκε ως «γραφικός» και ανόητος από τους μεγάλους τραπεζίτες και χρηματιστές. Ο μεγαλοχρηματιστής Λέφινγουελ και συνεταίρος του Μόργκαν, όταν πρωτάκουσε τον Κέινς να προτείνει τόσο αιρετικές ιδέες, σχο­λίασε: «Ο Κέινς… φλερτάρει με περί­εργους θεούς και προτείνει να εγκα­ταλείψουμε για πάντα τον χρυσό κα­νόνα και να τον αντικαταστήσουμε με ένα “κατευθυνόμενο” νόμισμα… είναι καλύτερα να έχουμε κάποια σταθερά παρά να παραδώσουμε τις υποθέσεις μας στην ευφυΐα των δημοσιολογούντων οικονομολόγων και των πολιτικών…».

Εκεί βρισκόταν το κουμπί. Η αντικα­τάσταση του παγκόσμιου σταθερού νομίσματος με εθνικά «κατευθυνό­μενα» νομίσματα με βάση τις ανάγκες των εθνικών οικονομιών, περιόριζε δραστικά τον έλεγχο από τους μεγά­λους χρηματιστές και τραπεζίτες που λειτουργούσαν στην παγκόσμια αγο­ρά. Κι αυτό ήταν κάτι αδιανόητο. Τι θα συνέβαινε αν γινόταν κάτι τέτοιο; Οι ουρανοί θα άνοιγαν και θα κατέστρε­φαν τους ασεβείς! Μα είναι δυνατόν να λειτουργήσει η οικονομία χωρίς σταθερό νόμισμα με παγκόσμιο αντί­κρισμα; Θα εξαφανιστεί το διεθνές εμπόριο. Θα χαθούν οι αποταμιεύσεις και κανείς δεν θα θέλει να συναλλάσ­σεται με ένα πληθωριστικό εθνικό νό­μισμα, το οποίο το μόνο που θα κάνει θα είναι να υποτιμάται διαρκώς. Αυτά κι άλλα πολλά, σαν σήμερα, επικαλού­νταν όσοι θεωρούσαν τον Κέινς τρελό, γραφικό και ανόητο που προτείνει τέ­τοια πράγματα.

Βέβαια ο Κέινς πίστευε λανθασμένα ότι μπορεί να πείσει τις κυβερνή­σεις και κυρίως τις ΗΠΑ να το κάνουν από μόνες τους, πριν προλάβουν να τους το επιβάλουν οι λαοί. Όπως κά­ποιοι σήμερα πιστεύουν πως μπο­ρούν να πείσουν την Ε.Ε. και την ΕΚΤ να ασκήσουν άλλη πολιτική από αυτήν που ασκούν και να κρατήσουν άλλη στάση από αυτήν που κρατούν.

«Ισχυρό ευρώ» και πόλεμος

Το κλου της ιστορίας είναι ότι η κρί­ση του 1929 έφερε όλα αυτά που οι πολέμιοι του Κέινς χρέωναν ως δή­θεν αναπόφευκτες συνέπειες των προτάσεων για διαγραφή του χρέους και αποκατάσταση του εθνικού νομί­σματος. Οι λαοί εξεγέρθηκαν τελικά και οι ίδιοι που δεν ήθελαν με τίποτε να δουν να χάνονται τα χρηματιστικά κέρδη τους, έφεραν τον φασισμό και τον ναζισμό οδηγώντας τον κόσμο στο ολοκαύτωμα του Δευτέρου Παγκοσμί­ου Πολέμου.

Το ίδιο θα συμβεί και σήμερα, αν αφήσουμε τις ίδιες δυνάμεις της ανοι­χτής δικτατορίας του χρηματιστικού κεφαλαίου να επιμείνουν στην εξυπηρέτηση του χρέους και στην κατο­χύρωση του «ισχυρού ευρώ». Κι αυτό ήδη συμβαίνει με τον διορισμό τρα­πεζιτών επικεφαλής δοτών κυβερνή­σεων, όπως έγινε στην Ελλάδα με τον κ. Λουκά Παπαδήμο και στην Ιταλία με τον κ. Μάριο Μόντι.

Η επινόηση του ευρώ

Ορισμένοι λένε ότι μπορεί η είσο­δος στο ευρώ να ήταν λάθος, αλλά τώ­ρα που μπήκαμε η έξοδος θα ήταν κα­ταστροφή. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανοησία από κάτι τέτοιο. Το ευρώ απο­τελεί μια χρηματοπιστωτική επινόηση που δεν βασίζεται, ούτε απηχεί την πραγματική οικονομία ακόμη και σε επίπεδο ευρωζώνης. Η σταθερότητα του ευρώ εξαρτάται όχι από την πραγ­ματική δυναμική της οικονομίας, αλλά από συγκεκριμένες αξιωματικές πολι­τικές παραδοχές, από ορισμένες υπο­θέσεις εργασίας: 1) Σταθερή νομισμα­τική κυκλοφορία, που δεν επιτρέπει την έκδοση πρόσθετου νομίσματος. 2) Χαμηλά επίπεδα χρέους και κρατικών ελλειμμάτων. 3) Συντονισμός οικονο­μικής και δημοσιονομικής πολιτικής.

Η οικονομία όμως δεν κινείται με βάση πολιτικές παραδοχές, και μάλι­στα αξιωματικού χαρακτήρα, αλλά με βάση την αντικειμενική κατάσταση των συναλλαγών και της παραγωγής στην πραγματική οικονομία. Κι αυτή η κατάσταση είναι πάντα κυμαινόμενη σε τέτοιον βαθμό που καμιά σταθε­ρά δεν μπορεί να λειτουργήσει. Όταν μια οικονομία είναι διαρκώς ελλειμ­ματική στο επίπεδο της παραγωγής και των συναλλαγών, όσο κι αν προ­σπαθεί είναι αδύνατο να τηρήσει τις όποιες παραδοχές και αξιώματα. Ό,τι κι αν κάνει.

Έτσι και με το ευρώ. Ένα νόμισμα που βασίζεται σε εξωπραγματικά αξιώματα, δεν μπορεί να διασωθεί ενισχύοντας τις υποθέσεις εργασίας πάνω στις οποίες στηρίχθηκε. Είναι αδύνατον. Όσο ενισχύονται οι αξιω­ματικές πολιτικές παραδοχές σε βά­ρος της πραγματικής κατάστασης της οικονομίας, τόσο περισσότερο θα σπέρνει τη χρεοκοπία, την καταστρο­φή και την ισοπέδωση. Σε βαθμό μά­λιστα πρωτάκουστο για τους λαούς της Ευρώπης.

Μέχρι εδώ το παραμύθι περί «λίθινης εποχής»

Επομένως η λίθινη εποχή δεν είναι ένα εν­δεχόμενο που συνδέεται με την επιστροφή σε εθνικό νόμισμα, αλλά με την ίδια την παραμονή στο ευρώ. Άλλωστε στη λίθινη εποχή ζουν ήδη οι πάνω από 1 εκατομμύριο άνεργοι της χώρας, αλλά και τα 4 εκατομμύρια εργαζόμενοι που βιώνουν μια κατάσταση όπου είτε βρίσκονται με δουλειά χωρίς μέλλον είτε με μέλλον χωρίς δου­λειά, όπως το 50% και πλέον της νέας γενιάς. Δεν συζητάμε βέβαια για την ανέχεια που έχει ενσκήψει στην πλειονότητα των ελληνικών νοι­κοκυριών. Οι συνθήκες μέσα στις οποίες ζει η μέση ελληνική οικογένεια μπορούν να συγκρι­θούν μόνο με την κατοχική και την πρώτη μετακατοχική περίοδο.

Κι επειδή η κατάσταση αυτή θα επιδεινωθεί σε βαθμό ανήκουστο, θα πρέπει να ρωτήσου­με πού βρίσκεται η «κόκκινη γραμμή». Πού πρέπει να φτάσουμε για να πούμε «φτάνει, ως εδώ»; Πόσοι από τους νέους μας πρέπει να με­ταναστεύσουν μαζικά γιατί δεν βρίσκουν ούτε δουλειά του ποδαριού; Πόσοι εργαζόμενοι και μικρομεσαίοι πρέπει να ζήσουν σε συνθήκες πείνας και εξαθλίωσης; Πόσοι από τους ηλικιωμένους πρέπει να πεθάνουν γιατί δεν έχουν ού­τε καν να πληρώσουν για τη θέρμανσή τους; Πό­σα άτομα με ειδικές ανάγκες πρέπει να ριχτούν στον Καιάδα γιατί καταργείται ακόμη και η πιο στοιχειώδης κοινωνική πρόνοια; Πόσοι θα πρέ­πει να αφήσουν την τελευταία τους αναπνοή σε κάποιο ράντζο ή στα χέρια των δικών τους, γιατί διαλύεται ακόμη και η πρωτοβάθμια Υγεία;

Είναι ή δεν είναι η λίθινη εποχή αυτή που ζουν σήμερα εκατομμύρια Έλληνες; Τι έχουν να φοβηθούν οι άνεργοι, οι κατεστραμμένοι επαγ­γελματίες και οι αφανισμένοι μικρομεσαίοι, τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά και οι εργαζόμενοι που ζουν κυριολεκτικά στο όριο; Τι έχουν να φοβηθούν όλοι αυτοί από την επιστροφή στο εθνικό νόμισμα; Μη χάσουν τις (ανύπαρκτες) καταθέσεις τους; Μην και χάσουν ακόμη κι αυ­τά τα λίγα που τους έχουν απομείνει; Μόνο ένας ανόητος ή ένα τυπικό κομματικό στέλεχος μπο­ρεί να πιστεύει στα σοβαρά σήμερα ότι δεν οδη­γούμαστε με μαθηματική βεβαιότητα σε ολο­καύτωμα ενός ολόκληρου λαού προκειμένου να διατηρηθεί μια τυχάρπαστη κερδοσκοπική επι­νόηση των τραπεζιτών: το ευρώ.

Νέα αρχή να επιβάλει ο ελληνικός λαός

Με το εθνικό νόμισμα μπορεί να γίνει μια νέα αρχή προς το συμφέρον της μεγάλης πλειονότη­τας του λαού. Αρκεί να το επιβάλει ο ίδιος και όχι οι καταχτητές του και οι ντόπιοι δωσίλογοι. Με το εθνικό νόμισμα μπορεί να κερδίσει την ελευθε­ρία του από τους δυνάστες των αγορών και να δι­εκδικήσει την κυριαρχία του σ’ αυτόν τον τόπο. Κι αυτό είναι το ζουμί της όλης υπόθεσης.

Μπορεί ένας λαός σαν τον ελληνικό να σταθεί στα πόδια του και να προχωρήσει με ίδιες δυνά­μεις; Ή είναι καταδικασμένος να χρειάζεται πα­τερίτσες, προστάτες και νταβατζήδες; Αυτό είναι το δίλημμα που συνδέεται πρώτα και κύρια με το ζήτημα του εθνικού νομίσματος. Η τερατολογία που συνδέεται με την επιστροφή σε εθνικό νόμι­σμα συνδέεται με την ανάγκη ο λαός να πιστέψει ότι δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα μόνος του, ότι, αν και κατοικεί σε μια από τις πιο ευλογημένες χώρες της Ευρώπης, δεν μπορεί να παραγάγει τί­ποτε, δεν έχει τα μέσα για να σταθεί όρθιος με τις δικές του δυνάμεις.

Δεν είναι καινούργια αυτή η προσπάθεια. Λίγο μετά τη ναζιστική κατοχή οι ίδιες δυνάμεις που υπηρέτησαν το καθεστώς κατοχής, πάσχιζαν να πείσουν τον Έλληνα ότι η ανεξαρτησία και η εθνι­κή κυριαρχία είναι ένας μύθος. Ο Γεώργιος Βλάχος της «Καθημερινής», συνεργάτης των γερμανικών δυνάμεων κατοχής, έγραψε το 1958 ότι το σύνθη­μα της εθνικής ανεξαρτησίας είναι «κενό ουσίας πυροτέχνημα», ενώ ο διευθυντής του γνωστού συ­γκροτήματος Χρ. Λαμπράκης, που διέπρεψε στην κατοχή, έγραφε την ίδια χρονιά πως «η ανεξαρ­τησία στον σημερινό κόσμο είναι μια ουτοπία…». Στον χορό αυτού του νεοδωσιλογισμού και ονομα­στοί διανοούμενοι της εποχής, όπως ο κ. Γ. Θεοτοκάς, ο οποίος έγραφε ότι η «ιστορική αναγκαι­ότητα» οδηγεί στο ξεπέρασμα των εθνών και στη δημιουργία υπερεθνικών σχηματισμών, γιατί μόνο έτσι μπορεί «να αξιοποιηθεί εντελώς η σύγχρονη τεχνική» και να πραγματοποιηθεί η «σταθερή εξύ­ψωση του βιοτικού και μορφωτικού επιπέδου των λαϊκών μαζών του κόσμου».

Αυθυπαρξία ή υποτέλεια

Την εποχή εκείνη, με νωπές τις μνήμες των αγώνων κατά του καταχτητή – παλιού και νέου – για τη λαϊκή και εθνική κυριαρχία, δεν περνού­σαν εύκολα οι ενδοτισμοί. Έτσι ο Ε. Παπανούτσος απαντώντας στον Θεοτοκά έγραφε: «Ομολογώ πως άμα βάζω στον νου μου πραγματοποιημέ­νο το καθεστώς που προφητεύει ο καλός φίλος με πιάνει φόβος. Μεγάλος φόβος… Ας θυμηθού­με ότι ο Χίτλερ προόριζε την Ελλάδα για τουρι­στικά ταξίδια και για καλλιέργεια της αγριόμεντας…». Πολύ σωστά ο κ. Παπανούτσος διαβλέ­πει τους κινδύνους που συνεπάγονται για την Ελ­λάδα τέτοιες «υπερεθνικές ενώσεις» και σωστά υπογραμμίζει πως η «εθνική μας προσωπικότη­τα, η πολιτική μας παράδοση, το πνεύμα και το ήθος του λαού μας… ένας μόνο σίγουρος τρόπος υπάρχει να διαφυλαχθούν: η αυθυπαρξία, το δι­καίωμα να διαθέτει κανείς τον εαυτό του όπως θέλει, να κυβερνάει αυτός το σπίτι του και όχι οι άλλοι – ας είναι και οι καλύτεροι φίλοι».

Αυθυπαρξία ενός λαού χωρίς οικονομική αυτο­δυναμία και εθνική ανεξαρτησία δεν μπορεί να υπάρξει κάτω από οποιοδήποτε καθεστώς. Και αφετηρία για μια τέτοια αυθυπαρξία αποτελεί η επιστροφή στο εθνικό νόμισμα.

(ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ “Π” ΣΤΙΣ 24-11-11)