Πότε χρησιμοποιούμε ότι και πότε ό,τι

"Κάνει ότι θέλει το καλό μας αλλά δεν θα μας κάνει ό,τι θέλει"

Παρά τα φαινόμενα, ο τίτλος δεν αφορά π.χ. την κ. Μέρκελ ή άλλους εταίρους μας, αλλά έχει θέμα καθαρά γλωσσικό, ορθογραφικό μάλιστα. Όπως ξέρουμε υπάρχουν δυο «ότι» στη γλώσσα μας, η αναφορική αόριστη αντωνυμία (ουδέτερο της αρχαίας αντωνυμίας όστις) που σημαίνει «οτιδήποτε» και ο ειδικός σύνδεσμος που σημαίνει «πως».

Για να τα διακρίνουμε, την αντωνυμία (που σημαίνει οτιδήποτε) τη γράφουμε χωρισμένη με ένα σημαδάκι που μοιάζει με κόμμα (αλλά που πιο σωστό είναι να τη λέμε υποδιαστολή).

Λέει ότι θέλει να βοηθήσει αλλά δεν τον πιστεύω (ειδικός σύνδεσμος· λέει πως θέλει να βοηθήσει)
Λέει ό,τι θέλει ο ψεύτης, μην τον πιστεύεις (λέει οτιδήποτε θέλει, κάθε τι που θα του περάσει από το μυαλό).

Κανονικά, δεν υπάρχει ενδεχόμενο να μπερδέψουμε τα δυο ομόηχα αφού οι σημασίες είναι διαφορετικές (και αφού, στον προφορικό λόγο, το ό,τι τονίζεται πολύ εντονότερα από το ότι). Αν έχουμε αμφιβολία, μεταφράζουμε μέσα μας τη λέξη, κι αν ισοδυναμεί με το «οτιδήποτε» θέλει υποδιαστολή, αν αποδίδεται με το «πως» δεν θέλει. Παράδειγμα:
Είπε oti θα μας βοηθήσει και θα μας δώσει oti του ζητήσουμε. Αυτό αντιστοιχεί στο: είπε πως θα μας βοηθήσει και θα μας δώσει οτιδήποτε του ζητήσουμε. Άρα: Είπε ότι θα μας βοηθήσει και θα μας δώσει ό,τι του ζητήσουμε.

Το ό,τι οι αρχαίοι το γράφανε χωρισμένο (ό τι) ή μάλλον το γράφανε έτσι κι αλλιώς ενωμένο αλλά στις σημερινές εκδόσεις το βρίσκουμε χωρισμένο. Η υποδιαστολή αυτή είναι κληρονομιά από τους βυζαντινούς γραφιάδες, που δεν την χρησιμοποιούσαν μόνο για το ότι αλλά και σε άλλες περιπτώσεις· τα λέει καλά ο Νικ Νίκολας εδώ.

Μερικοί, από υπερβάλλοντα ζήλο, γράφουν και το οτιδήποτε με υποδιαστολή (ο,τιδήποτε) αλλά εδώ είναι περιττή -και, θα έλεγα, λάθος. Στο σύμπλοκο apoti, χρειάζεται η υποδιαστολή: απ’ ό,τι μου είπε (= από όσα, από οτιδήποτε μου είπε), συμφωνεί με την πρότασή σου. Στο σύμπλοκο paroti δεν χρειάζεται, αφού είναι «παρά το γεγονός ότι»: παρ’ ότι διαφώνησε, υπάκουσε στην πλειοψηφία. Το ό,τι να ‘ναι θέλει υποδιαστολή, όπως και (διπλή) το ό,τι κι ό,τι.

Μια αμφισβητούμενη περίπτωση είναι το χρονικό oti (π.χ. ήρθε ό,τι φεύγαμε [= πάνω που φεύγαμε]), που εγώ το γράφω χωρισμένο με υποδιαστολή (ό,τι) το ίδιο και το λεξικό Μπαμπινιώτη, αλλά στο ΛΚΝ, τουλάχιστον στην ηλέκδοση, βλέπω με έκπληξη να γράφεται αχώριστο.

Στον απεριποίητο «οιονεί γραπτό» λόγο των φόρουμ και των ιστολογίων του Διαδικτύου, οι όμορφες διακρίσεις όμορφα καίγονται· ούτε η διάκριση του αναφορικού που από το ερωτηματικό πού τηρείται, ούτε του ότι από το ό,τι.

Εδώ που τα λέμε, η πιθανότητα σύγχυσης δεν είναι και τόσο μεγάλη. Μπορούμε να κατασκευάσουμε φράσεις που να μην είναι σαφές για ποιο oti πρόκειται, αλλά θα είναι ελλειπτικές ή χωρίς συμφραζόμενα, σκέτοι τίτλοι, π.χ. «Κάνει ότι θέλει η ΑΕΚ», τίτλος από κυπριακή αθλητική ιστοσελίδα (δεν πρόκειται για την ΑΕΚ που ξέρουμε, αλλά για μια κυπριακή): έτσι ξερός που είναι ο τίτλος δεν είναι σαφές αν η ΑΕΚ προσποιείται ότι θέλει ή αν κυριαρχεί απόλυτα στο τοπικό πρωτάθλημα, άρα «κάνει ό,τι θέλει». Αν διαβάσουμε το άρθρο, προκύπτει πως η δεύτερη εκδοχή είναι η σωστή. Κι αν γκουγκλίσετε το «κάνει ότι θέλει», οι ανευρέσεις της πρώτης δεκάδας είναι και οι δέκα στραβογραμμένες, θα έπρεπε να είναι «κάνει ό,τι θέλει», π.χ. «Ο ΟΤΕ κάνει ότι θέλει στη Γλυφάδα».

Παρεμπιπτόντως, τον παλιό καιρό, δηλαδή προπολεμικά, το που (το αναφορικό) και το πού (το ερωτηματικό) δεν ξεχώριζαν, και τα δύο γράφονταν ίδια: ποῦ και φυσικά αυτό δεν εμπόδισε τον Καβάφη να γράψει αριστουργήματα και το αναγνωστικό κοινό να τα κατανοήσει. Δεν είναι δηλαδή προς θάνατο η εξαφάνιση της διάκρισης μεταξύ ό,τι και ότι. Ωστόσο, ακόμα κι αν δεν εμποδίζεται η κατανόηση, είναι τσαπατσουλιά. Βέβαια, για πολλά «ότι» που θα έπρεπε να είναι «ό,τι» ίσως να φταίει ο ορθογράφος του Word, ο οποίος (τουλάχιστον στη δική μου έκδοση) κοκκινίζει το ό,τι λες και είναι λάθος. Πάντως, είναι αφροντισιά και από έναν επαγγελματία γραφιά περιμένεις να κρατάει τη διάκριση, όπως κι από έναν επαγγελματία γιατρό περιμένεις να μην κυκλοφορεί με λιγδιασμένα ρούχα. Αλλά, όπως είπαμε τις προάλλες, εδώ κοτζάμ Μανδραβέλης που μπαίνει και θέμα στις εξετάσεις, και που μας έχει γανώσει τα αυτιά να μιλάει για την ανομία, αλλά τους νόμους της ορθογραφίας δεν τους τηρεί.

Από τη στιγμή που «νόμος» ορίζεται ότι θέλει το κόμμα, γιατί να μην γίνεται «νόμος» ότι αποφασίσει η μικρή ομαδούλα;

Υπάρχουν βέβαια και τα ανάποδα λάθη, όπως εδώ σε κείμενο της Βίβιαν Ευθυμιοπούλου , όπου το τελευταίο oti έπρεπε να είναι ότι αλλά γράφτηκε ό,τι.

Για μένα, το μεγαλύτερο όφελος που αποκομίζεις απ’ το μουσείο αυτό είναι ότι σε βοηθάει ν’ αντιληφθείς το σημαντικότερο ζήτημα που απασχόλησε και ίσως βασάνισε την αρχαία ελληνική δημιουργία, κι αυτό δεν είναι άλλο από τη διαχείριση του εκτυφλωτικού μεσογειακού φωτός. Είτε το εκλάβεις κυριολεκτικά είτε μεταφορικά, η διαχείριση του φωτός παραμένει ένα πολύ επίκαιρο ζήτημα και για μένα είναι ο λόγος που επιστρέφω στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ξανά και ξανά. Όχι τόσο για να διδαχτώ το πώς αλλά για να διαπιστώσω κάθε φορά από την αρχή ό,τι γίνεται.

Υποθέτω πως εννοεί «να διαπιστώσω ότι γίνεται η διαχείριση του φωτός», όχι «να διαπιστώσω ό,τι γίνεται στο Μουσείο» -υποψιάζομαι δε ότι το λάθος το έκανε διορθωτής. Πράγμα που θα σήμαινε ότι η (δωρεάν) Lifo πληρώνει ακόμα διορθωτές τη στιγμή που κραταιές (συμβατικές) εφημερίδες έχουν αναθέσει τα διορθωτικά τους στον Σπελ Τσέκερ. Λέτε;

*****

Σε γενικές γραμμές, συμπερασματικά ισχύουν τα εξής:

Γενικά για να το θυμάστε εύκολα, απλά να ξέρετε το εξής:
Πάντα χρησιμοποιούμε το ότι ΕΚΤΟΣ κι αν αυτό που λέμε, υποδηλώνει το "οτιδήποτε".
Αν δηλαδή χρησιμοποιείτε ένα "ότι" σε μία πρότασή σας και το μεταφράζετε νοητά σε "οτιδήποτε", αν ταιριάζει, τότε χρησιμοποιήστε το ό,τι με το κόμμα.
Αυτό είναι όλο!
Με κόμμα = "οτιδήποτε"
Χωρίς κόμμα = όλα τα άλλα
Ας δούμε και λίγα παραδείγματα για να καταλάβετε καλύτερα τη διαφορά του ό,τι με το ότι:

Ότι

» Να του πεις ότι θα αργήσω.
» Αν πας μέσα, τότε θα καταλάβεις ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως τα φαντάζεσαι.
» Δεν μου έρχεται κάτι άλλο, κόλλησα... ίσως φταίει ότι είναι αργά το βράδυ! :)

Ό,τι

» Πάντα καταλήγω εδώ να πάρει ευχή ό,τι και να κάνω.
» Ό,τι πιεις, κερασμένο από εμένα.
» Αγάπησα πολύ το coolweb και ό,τι αγαπάω... το κάνω... αγκαλίτσες! (ό,τι να ’ναι)
Πιστεύουμε έγινε πλήρως κατανοητή η διαφορά ό,τι με το ότι και πλέον θα είναι εύκολο να το χρησιμοποιείτε σωστά. 

------------------------------
Πηγή:sarantakos.wordpress.com
coolweb.gr