Παρασκευή 13 Απριλίου 2012

Logicomix - Του Απόστολου Δοξιάδη

Παρασκευή, Απριλίου 13, 2012

Share

& Comment

Είναι αλήθεια ότι από μικρός δεν τα πήγαινα και τόσο καλά με τα κόμικς, σε αντίθεση με άλλους συνομηλίκους μου. Αν δεν είχα διαβάσει τον “θείο Πέτρο…” σίγουρα με δυσκολία αν όχι με άρνηση θα αντιμετώπιζα το νέο βιβλίο του Δοξιάδη. Ακόμη και κατά τη διάρκεια που διάβαζα το βιβλίο πολλές φορές αναρωτήθηκα αν θα ήυαν καλύτερα να μην ήταν σε μορφή κόμικς. Προς το τέλος του βιβλίου και ιδιαίτερα όταν διάβασα τον επίλογο και το σημειωματάριο και ξαναέφερα στη φαντασία μου τις μορφές των μεγάλων μαθηματικών στους οποίους αναφέρονταν το βιβλίο σαν σε καλοφτιαγμένο φιλμ, μπόρεσα να βρω την ομορφιά, την πρωτοτυπία και την δυσκολία του όλου εγχειρήματος.
Ναι τώρα μπορώ να πω πως ήταν τολμηρό το εγχείρημα, μα άξιζε ο κόπος. Μας έβγαλε απο την πεπατημένη, μας οδήγησε στα μονοπάτια της φωτογραφίας, της εικόνας και του παραμυθιού με φινέτσα, απλότητα και χάρη.

Με λίγα λόγια το βιβλίο αναφέρεται στη ζωή του μαθηματικού και φιλοσόφου Μπερτραντ Ράσελ, ο οποίος 3 μέρες μετά την έναρξη του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου, ευρισκόμενος στην Αμερική σε ένα πανεπιστήμιο για να κάνει μια ομιλία του, πολιορκήθηκε από πλήθος “απομονωτιστές” Αμερικανούς που ήταν ενάντιοι στο να συμμετάσχει η Αμερική στον πόλεμο για να βοηθήσουν του Ευρωπαίους φίλους τους. Έτσι αναγκάστηκε να αλλάξει την ομιλία του για να τους μεταπείσει ή καλύτερα να τους προβληματίσει, αναφερόμενος στο ρόλο που έπαιξε στη ζωή του η Λογική, τα Μαθηματικά και οι κανόνες που ακολούθησε στη ζωή του. Έτσι μαθαίνουμε απλά και παραστατικά την πολυτάραχη ζωή του, τον αγώνα του για την κανονικοποίηση των Μαθηματικών και έτσι γνωρίσαμε όλη την αφρόκρεμα των επιφανών Μαθηματικών του 19ου και των αρχών του 20 αιώνα. Κυρίαρχη άποψη των συγγραφέων είναι ότι όσο πιο μεγαλοφυής είσαι τόσο πιο κοντά είσαι στην τρέλα την δικιά σου ή παιδιών σου. 

Η ανάγνωση είναι πολύ ευχάριστη και αποδοτική, επειδή γνωρίζεις σαν σε παραμύθι επιφανείς Μαθηματικούς όπως τον Φρέγκε, τον Καντορ, τον Ουάiντχεντ, το Γκέντελ, τον Βιτγκεσταιν και τόσους άλλους, μαθαίνει για το “παράδοξο του Ρασελ” και την περίφημη θεωρία της μη πληρότητας του Γκέντελ, που τάραξε το έως τότε οικοδόμημα των μαθηματικών και ανάγκασε τον περίφημο Φρέγκε να πάρει πίσω το υπο έκδοση βιβλίο του. Επίσης μαθαίνουμε τον κοπιαστικό δρόμο της Λογικής και των Μαθηματικών τόσων επιφανών επιστημόνων, που για πολλούς το τέλος τους περίμενε η τρέλα ή η μελαγχολία. Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι τα πράγματα όχι μόνο στη ζωή και στο κοινωνικό γίγνεσθαι, αλλά ακόμα και στις επιστήμες όπως τα Μαθηματικά. δεν είναι απλά όπως το 1+1=2, αλλά όπως η περίφημη θεωρία της μη πληρότητας απέδειξε, πιο πολύπλοκα έως μη αποδείξιμα. 

Η πλοκή του όλου εγχειρήματος διανθίζεται από τους διάλογους των συγγραφέων – δημιουργών, που και οι ίδιοι φαίνεται να αναρωτιούνται για το ρίσκο του εγχειρήματος με τα κόμικς. Επίσης είναι εντυπωσιακό το κλείσιμο του έργου με την τριλογία του Αισχύλου την Ορέστεια, η οποία προφανώς επιλέχθηκε επειδή ταιριάζει γάντι στο όλο περίεργο – πολύπλοκο – τρελό εγχείρημα των Μαθηματικών και της Λογικής όπως εξελίχθηκε έως σήμερα, παρά τις τόσες νίκες που επιτεύχθηκαν.
Τελειώνοντας νομίζω ότι σύντομα θα ξαναδιαβάσω τα κόμικς του βιβλίου, και ήδη άρχισα να ενδιαφέρομαι να μάθω περισσότερα για τον Γκέντελ, τον Φρέγκε κ.α.

Απο το ΒΗΜΑ 19/12/2008 (συνέντευξη του Α. Δοξιάδη):

Στο «Logicomix» του Απόστολου Δοξιάδη ήρωες είναι οι διασημότεροι μαθηματικοί και φιλόσοφοι της ιστορίας, οι περισσότεροι από τους οποίους κατέληξαν σε ψυχιατρεία, αυτοκτόνησαν ή πέθαναν υπό μυστηριώδεις συνθήκες Οταν τα μαθηματικά γίνονται κόμικ GRAPHIC NOVEL ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΑΦΕΡΜΟΥ | Κυριακή 24 Φεβρουαρίου 2008
Στα 15 του εισήχθη στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης, στο δεύτερο έτος των Μαθηματικών. Μετά το Μεταπτυχιακό στην Ecole des Hautes Etudes στο Παρίσι (αποφοίτησε σε ηλικία 20 ετών) γύρισε στην Ελλάδα και αφοσιώθηκε στο γράψιμο. Με το διάσημο βιβλίο του Ο θείος Πέτρος και η θεωρία του Γκόλντμπαχ ο Απόστολος Δοξιάδης κατοχύρωσε νέο λογοτεχνικό είδος: το μαθηματικό μυθιστόρημα. Σκηνοθέτησε δύο αξιόλογες ταινίες. Μετέφρασε Σαίξπηρ και Ο' Νιλ, έγραψε και σκηνοθέτησε θεατρικά έργα.
Μία από τις σημερινές ασχολίες του είναι η διερεύνηση της σχέσης μαθηματικών και αφήγησης ως μορφών νοητικής λειτουργίας - μια διερεύνηση «στα όρια της γνώσης». Αυτή πραγματοποιείται από την ομάδα «Θαλής και Φίλοι» (www.thalesandfriends.org) που διοργανώνει διεθνή συνέδρια με συμμετέχοντες γνωστούς μαθηματικούς, φιλοσόφους, αφηγηματολόγους και ιστορικούς της επιστήμης. Ο Δοξιάδης σε συνεργασία με τον Μπάρι Μαζούρ (καθηγητής στο Harvard, μείζων μαθηματικός) θα επιμεληθούν τον τόμο (Cambridge University Press) με τα πορίσματα των συνεδρίων. Είναι αναντίρρητα ένα ανεξερεύνητο πεδίο και ο Δοξιάδης πάλι καινοτομεί.
Το ευρύ κοινό ωστόσο θα γοητευθεί περισσότερο από το νέο έργο του, ένα «γραφιστικό μυθιστόρημα» («graphic novels» αποκαλούνται τα μυθιστορήματα σε μορφή κόμικ) με τίτλο «Logicomix», το οποίο σύντομα θα εκδοθεί από τον οίκο Bloomsbury. Προ καιρού η εφημερίδα «International Herald Tri-bune» σημείωσε: «Ο Βlοomsbury, τώρα χωρίς τον “Χάρι Πότερ” ως ναυαρχίδα, εκδίδει το “Logicomix”, ένα βιβλίο που ο “Independent” θεώρησε συνέχεια του “Κόσμου της Σοφίας”».
Το βιβλίο αφηγείται μια ιστορία ανθρώπινη, γοητευτική και τραγική: την ανάπτυξη της σύγχρονης μαθηματικής λογικής αλλά και της αναλυτικής φιλοσοφίας. Είναι ουσιαστικά η ιστορία των ανθρώπων της. Κύρια ονόματα σε αυτή την πορεία είναι οι Γκέτλομπ Φρέγκε, Μπέρτραντ Ράσελ, Αλφρεντ Γουάιτχεντ, Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, Ντάβιντ Χίλμπερτ, Κουρτ Γκέντελ και Αλαν Τιούρινγκ. Επειδή είναι μυθιστόρημα, ο Ράσελ γίνεται κεντρικός αφηγητής.
Παρά το θέμα του, το βιβλίο απευθύνεται στον μέσο αναγνώστη, ενώ οι εικόνες μεταφέρουν την αίσθηση και την ατμόσφαιρα της εποχής. Τα κόμικς δημιουργούν ο Αλέκος Παπαδάτος και η Αννί Ντι Ντονά. Γράφεται σε συνεργασία με τον Χρίστο Παπαδημητρίου από το Berkeley, έναν από τους κορυφαίους θεωρητικούς των ηλεκτρονικών υπολογιστών. «Το βασικό παράδοξο που διηγείται το “Logicomix” είναι ότι μια καθαρά φιλοσοφική αναζήτηση γύρω από τη φύση της αλήθειας που καταλήγει σε προσωπικές τραγωδίες έχει ως επίλογο την πιο πρακτική εφεύρεση του 20ού αιώνα, τον ηλεκτρονικό υπολογιστή» εξηγεί ο Απόστολος Δοξιάδης.
Στο επίκεντρο βρίσκεται ο βιεννέζος μαθηματικός Κουρτ Γκέντελ, ο «νέος Αριστοτέλης», όπως ονομάζεται. Ηταν ο άνθρωπος που ψάχνοντας να αποδείξει την πληρότητα εφηύρε το θεώρημα της μη πληρότητας, που κατοχύρωσε τα όρια της λογικής: ακόμη και στο πιο λογικό σύστημα, στα μαθηματικά (την κορωνίδα των επιστημών), θα υπάρχουν πάντα κομμάτια που θα ξεφεύγουν από τα εργαλεία της λογικής. Η λογική δεν είναι ποτέ πλήρης. Το θεώρημα της μη πληρότητας - που επηρέασε τα μαθηματικά λιγότερο απ' όσο την ιστορία της επιστήμης - ήταν τόσο ριζοσπαστικό όσο οι θεωρίες του Δαρβίνου, του Μαρξ, του Φρόιντ, του Αϊνστάιν… Στο υπόβαθρό του ανιχνεύεται ένα επίμαχο ερώτημα: Γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι που ασχολήθηκαν με τη Μαθηματική Λογική κατέληξαν σε ψυχιατρεία, αυτοκτόνησαν ή πέθαναν σε ασύλληπτα μυστήριες συνθήκες; Τις απαντήσεις στα ερωτήματα δίνει ο συγγραφέας στη συνέντευξη που ακολουθεί. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΔΟΞΙΑΔΗΣ «Οταν γράφω ξεχνάω τις θεωρίες»
Ο Απόστολος Δοξιάδης εξηγεί πώς γίνονται τέχνη τα μαθηματικά, πώς ένα κόμικ μπορεί να μοιάζει με τραγωδία.
- Θα αποδεχόσασταν τον χαρακτηρισμό homo universalis;
«Φοβάμαι πως ό,τι κερδίζει κανείς σε πλάτος το χάνει σε βάθος. Με έχει ταλαιπωρήσει χρόνια αυτός ο διχασμός - μαθηματικά, κινηματογράφος, λογοτεχνία. Τελικά όμως νομίζω ότι συμβαίνει διότι μονίμως ψάχνω κάτι κοινό σε όλα. Αρχίζω να νιώθω ότι υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής, ότι όλα είναι διερευνήσεις ενός τρόπου να αντιμετωπίζει κανείς την πραγματικότητα. Με ενδιαφέρει η επικάλυψη όλων αυτών των πραγμάτων παρά η διαφοροποίησή τους, εξ ου και η διερεύνηση της σχέσης μαθηματικών και αφήγησης».
- Η τέχνη όμως δεν προσεγγίζεται μόνο εγκεφαλικά. Εννοείται πρώτα σε συναισθηματικό επίπεδο.
«Το συναίσθημα είναι το υπέδαφος επάνω στο οποίο λειτουργώ. Οταν γράφω ξεχνάω τις θεωρίες. Τις θυμάμαι ξανά όταν προσπαθώ να βάλω σε τάξη τα πράγματα που έχω γράψει, όταν μια πιο συστηματική μεθοδολογία μετράει. Αλίμονο όμως σε εκείνον που πάει να γράψει με κανόνες. Δεν μπορεί να γίνει ούτε στη μουσική. Η φούγκα, που είναι ίσως η πιο μαθηματικά περιγράψιμη μορφή μουσικής, έχει το παράδοξο ότι ο Μπαχ που κατάλαβε καλύτερα από όλους θεωρητικά την αυστηρή φόρμα της φούγκας είναι και ο μόνος που έγραψε πραγματικά μεγάλες φούγκες. Οι άλλοι κατάφεραν να μιμηθούν τέλεια τα μαθηματικά της αλλά καθόλου την έμπνευσή της. Ακριβώς το ίδιο ισχύει στα μαθηματικά. Το να καταλάβει κανείς λογικά τα μαθηματικά δεν σημαίνει ότι γίνεται μεγάλος μαθηματικός. Οι μεγάλες ανακαλύψεις και ανατροπές γίνονται με τα άλματα της έμπνευσης και της φαντασίας».
- Αυτό όμως δεν αντιφάσκει με τη βασική ιδέα του «Logicomix», ότι υπάρχει σχέση μεταξύ ψυχασθένειας και Μαθηματικής λογικής, σαν να γίνεται ένα πάντρεμα λογικού και παραλόγου;
«Λέω ότι στην ιστορία των μαθηματικών δεν υπάρχει ψύχωση, εκτός από αυτόν τον συγκεκριμένο τομέα. Η μαθηματική λογική είναι ένας μικρός κλάδος των μαθηματικών. Στα πρώτα 50 χρόνια η κύρια ιστορία του κλάδου αυτού γράφτηκε από δέκα ανθρώπους. Οι πέντε από αυτούς νοσηλεύτηκαν σε ψυχιατρικά ιδρύματα και οι άλλοι δύο είχαν έντονο ψυχιατρικό ιστορικό. Και σε κάνει να αναρωτηθείς: Γιατί δεν υπάρχει τρέλα στα μαθηματικά και υπάρχει ειδικά εκεί; Η σκέψη που αναπτύσσω είναι ότι ορισμένες προσωπικότητες με έντονα σημάδια ψυχοπαθολογίας προσελκύστηκαν από τον συγκεκριμένο τομέα γιατί εκείνη την εποχή προσέφερε κάποια στοιχεία βεβαιότητας που λειτούργησαν ψυχοθεραπευτικά επάνω τους. Ετσι ο λόγος που φτιάχτηκε η Μαθηματική Λογική ήταν από τις νευρώσεις των δημιουργών της. Αρα, αν θέλετε, με κάποια έμμεση έννοια - σχεδόν δαρβινική - το υποκειμενικό στοιχείο μπαίνει και στα μαθηματικά. Δαρβινική, διότι διαλέγονται από τη νεύρωσή τους».
- Με τον Κουρτ Γκέντελ έχετε σταθερή σχέση: γράψατε ένα θεατρικό («Δέκατη έβδομη νύχτα») με αυτόν ως κεντρικό πρωταγωνιστή αλλά κάνει και ένα πέρασμα από τον «Θείο Πέτρο». Τώρα είναι βασικός χαρακτήρας στο «Logicomix».
«Αυτό είναι ένα παράξενο κλείσιμο του λογαριασμού μου μαζί του. Είναι το τέλος μιας τριλογίας. Πέθανε το 1978 στα 72 του χρόνια από ασιτία. Είχε εισαχθεί στο νοσοκομείο για ασήμαντο πρόβλημα και πέθανε 17 ημέρες αργότερα διότι αρνιόταν να φάει πιστεύοντας ότι οι γιατροί ήθελαν να τον δηλητηριάσουν. Δηλαδή, δεν τρως επειδή φοβάσαι μη σε δηλητηριάσουν και άρα πεθαίνεις από ασιτία. Αυτό δεν είναι απλώς παράλογο, ειδικά όταν μιλάμε για τον “νέο Αριστοτέλη”».
- Το θεώρημα της μη πληρότητας μας οδηγεί στη μεταφυσική;
«Τείνω να πω ναι με την έννοια ότι ερωτήματα αβεβαιότητας και αμφιβολίας συναντάμε παντού στη ζωή μας. Η ζωή μας είναι γεμάτη από πράγματα που δεν θα γνωρίσουμε ποτέ ούτε θα αποδείξουμε. Ισως είναι πολύ πιο δύσκολο να καταλάβουμε ότι δεν θα τα γνωρίσουμε και δεν θα τα αποδείξουμε ποτέ. Το θεώρημα μπορεί να οδηγήσει κάποιον στον Θεό ή σε υπαρξιακή κρίση… Με αυτή την έννοια αποκαλώ το “Logicomix” τραγωδία: για κάποιους ανθρώπους η περιπέτεια της αναζήτησης της πληρότητας ήταν και η περιπέτεια της αναζήτησης του νοήματος της ζωής που τελικά τελείωσε τραγικά». 

#Απόστολος Μωραϊτόπουλος#

---------------------------------
(Το πρωτοδημοσίευσα στις 5/11/09 στη Λέσχη Ανάγνωσης Εξωραϊστικής Βόλου)  

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Copyright © 2014-15 Απόψεις επώνυμα™ is a registered trademark.

Designed by Templateism. Hosted on Blogger Platform.