«Περί τυφλότητος» του Ζοζέ Σαραμάγκου - Εκδ. Καστανιώτης

"Περί τυφλότητος"  ή "Η Σπιναλόγκα των τυφλών"

Η πρώτη σκηνή του βιβλίου είναι η εξής: σε μια πόλη (μάλλον) της Πορτογαλίας, σ ένα φανάρι του δρόμου ένας οδηγός ξαφνικά χάνει το φως των ματιών του, γίνεται τυφλός. Προκαλείται κυκλοφοριακό πρόβλημα. Όσοι περιμένουν από πίσω βεβαίως και ανυπομονούν και μετά το πρώτο ξάφνιασμα ο παθών οδηγείται στο σπίτι του από κάποιον άγνωστο, που τελικά δεν χάνει την ευκαιρία να του κλέψει το αυτοκίνητο!… Σιγά - σιγά τυφλώνεται ο ένας μετά τον άλλον, κι έτσι βρισκόμαστε στην αρχή μιας επιδημίας τύφλωσης, που εξαπλώνεται ραγδαία σε ολόκληρη τη χώρα. Η κυβέρνηση ανακοινώνει μέτρα εγκλεισμού - εκτοπισμού των τυφλών σε ένα παλαιό εγκαταλελειμμένο ψυχιατρείο. Έτσι δημιουργείται μια Σπιναλόγκα των τυφλών, στην οποία κυριολεκτικά στοιβιάζονται μέρα με την ημέρα όλοι οι άνθρωποι που τυφλώνονται, μεταξύ των οποίων από τους πρώτους είναι και ο οφθαλμίατρος που επισκέφτηκε ο πρώτος τυφλός και τυφλώθηκε και ο ίδιος, τον οποίον όμως συνοδεύει προσποιούμενη την τυφλή η γυναίκα του, η οποία και θα παραμείνει μέχρι το τέλος η μόνη που βλέπει!.

Η πλοκή της αφήγησης του βιβλίου ανεβαίνει κατακόρυφα από τη στιγμή που οι τυφλοί βρίσκονται έγκλειστοι στο ψυχιατρείο - φρούριο: - το κτίριο φρουρείται από ένοπλους στρατιώτες, οι οποίοι έχουν εντολή να πυροβολούν στο ψαχνό με την παραμικρή αιτία, - οι έγκλειστοι πρέπει με κάποιο τρόπο να αυτοοργανωθούν: που θα κοιμούνται, πως θα παίρνουν και θα μοιράζουν τις προμήθειες σε φαγώσιμα που τους πετάει μια φορά την ημέρα στο προαύλιο ο στρατός, πως θα αφοδεύουν… Η κατάσταση γίνεται όλο και πιο απελπιστική.Όλο και περισσότεροι τυφλοί μεταφέρονται με λεωφορεία. Η επιδημία είναι μεταδοτική: οι οδηγοί των λεωφορείων τυφλώνονται και αυτοί. Οι στρατιώτες που τους φρουρούν επίσης. Στο εσωτερικό του κτιρίου δημιουργείται ένα πανδαιμόνιο. Συγκρινόμενη η κατάσταση αυτή των έγκλειστων τυφλών με την δική μας Σπιαναλόγκα των λεπρών, πρέπει να πούμε πως η κατάσταση εκεί είναι τρισχειρότερη: χωρίς την αίσθηση της όρασης, δεν μπορούν να μετακινηθούν, η αφόδευση γίνεται ένα τρομερό πρόβλημα, το μοίρασμα του φαγητού επίσης, σιγά - σιγά τα ζωώδη ένστικτα της αυτοσυντήρησης και της επιβίωσης επικρατούν της ηθικής, της αλληλεγγύης εν γένει της ανθρώπινης συμπεριφοράς που μας ξεχωρίζει από τα ζώα. Την κατάσταση αυτή έρχεται να απαλύνει κάπως η γυναίκα του ιατρού που όπως είπαμε είναι η μόνη έγκλειστη που βλέπει. Εντωμεταξύ υπάρχουν νεκροί από πυροβολισμούς των στρατιωτών που πρέπει οι ίδιοι οι τυφλοί να θάψουν στο προαύλιο. Αργότερα νέα φουρνιά εγκληματιών τυφλών παίρνει με τη βία την κατάσταση στα χέρια της: τα τρόφιμα μοιράζονται έναντι τιμήματος, χρημάτων ή τιμαλφών στην αρχή, κατόπιν έναντι σεξουαλικής αναγκαστικής “υπηρεσίας” των τυφλών γυναικών κάθε θαλάμου.Μιλάμε για έναν πραγματικό εφιάλτη.

Όλα αυτά περιγράφονται μεν αναλυτικά, αλλά χωρίς υπερβολές - θα έλεγα με λιτό τρόπο (για τόσο ακραίες καταστάσεις) - χωρίς σχολιασμό ή ηθική αποτύπωση και αφήνεται ο αναγνώστης μόνος του να φανταστεί την κατάσταση, να την βιώσει αυτούσια χωρίς φτιασίδια. Είναι συνάμα ένα ψυχολογικό θρίλερ συνυφασμένο με φιλοσοφική αναζήτηση για την ανθρώπινη συμπεριφορά σε ακραίες καταστάσεις. Το συμπέρασμα που βγαίνει είναι διφορούμενο: κυριαρχεί περισσότερο η απαισιοδοξία για την δήθεν ανωτερότητα του ανθρώπινου είδους, από τη άλλη αχνοφαίνεται και μια αχτίδα ελπίδας ότι ακόμα και σε τέτοιες ακραίες καταστάσεις αν συνασπισθούν μερικά άτομα με βάση ένα κοινό στόχο, μπορούν να επιβιώσουν χωρίς ακρότητες, οδηγούμενοι από δυνατές προσωπικότητες (αυτό φαίνεται στην ομάδα του γιατρού και της γυναίκας του που βλέπει).

Αλήθεια θα μπορούσε κανείς να φανταστεί την κοινωνία των ανθρώπων χωρίς την αίσθηση της όρασης; Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους θα ήταν μηδαμινή: δεν θα υπήρχε πολιτισμός, τεχνολογία, οργάνωση σε έθνη - κράτη, μέσα μεταφοράς, επιστήμες, νοσοκομεία… Σίγουρα ο Σαραμάγκου θέλει διαμέσου αυτής της αλληγορίας να μας ταρακουνήσει και να μας βάλει να σκεφτούμε, να φιλοσοφήσουμε λίγο παραπάνω για το παρών και το μέλλον του είδους μας. Παρόλα ταύτα ενώ λέμε ότι έχουμε 5 αισθήσεις οι οποίες όλες είναι πολύ σημαντικές, εντούτοις τελειώνοντας αυτό το βιβλίο διαπιστώνουμε πως η όραση είναι συγκρινόμενη με τις άλλες, τεράστιας σημασίας.

Το «Περί τυφλότητας» είναι πραγματικά ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα για την ανθρώπινη φύση, αλλά και τη λανθασμένη σημασία που αποδίδουν συνήθως οι άνθρωποι στα πράγματα και τις καταστάσεις. Η μετάφραση της Αθηνάς Ψυλλιά, είναι πολύ καλή. Προτείνεται ανεπιφύλακτα.

#Απόστολος Μωραϊτόπουλος#